به‌گزارش باشگاه در و پنجره و نما،  توجه به زیباسازی در کنار کاربردی بودن بنا، سبب شد بناهایی ماندگار و متفاوت خلق شوند. به همین منظور در معماری قدیم ایران پنجره های گوناگونی ساخته شده است که از جمله آن‌ها می توان به پنجره‌های روزن، شباک، ارسی و جامخانه اشاره کرد.

پنجره‌های شباک

پنجره‌های شباک از یک سطح مشبک ساخته شده‌اند که می‌توان به راحتی از یک طرف به سمت دیگر دید داشت. پنجره شباک کاربردهای زیادی دارد. به طوری که می‌توان از آن در بخش‌های گوناگون ساختمان و در شکل‌های متنوع استفاده کرد. این پنجره‌ها از مصالح گوناگونی مانند سنگ، آجر، گچ، کاشی و چوب ساخته می‌شوند. به بیان ساده‌تر این پنجره‌ها، از یک سطحی که دارای فضاهای پر و خالی است، ساخته می‌شوند. یک سطح مشبک که علاوه بر تأمین نور و تهویه، می‌تواند حریم خصوصی و محرمیت را محفوظ نگه دارد. در مناطق گرم و مرطوب از پنجره‌های شباک به عنوان جانپناه در پشت بام‌ها هم استفاده می‌شود تا با وزش باد از داخل فضاهای خالی کمکی در رفع رطوبت پشت بام شود. همچنین در مواردی از پنجره‌های مشبک در جلوی روزنه فضاهایی مانند زیر زمین استفاده می‌شود تا تهویه مناسب به سمت حیاط صورت گیرد.

پنجره‌هایی به کوچکی روزن

پنجره‌های روزن در معماری ایران، به پنجره‌هایی گفته می‌شد که کوچک بودند و نقش فرعی و مکمل را برای تهویه و نورگیری فضاهای بزرگ ایفا می‌کردند. نمونه‌هایی از پنجره روزنی را می‌توان در اتاق‌های ۳ دری، ۵ دری، ۷ دری و همچنین در حجره‌های مدرسه‌ها یا کاروانسراها پیدا کرد. ناگفته نماند بر روی بیشتر روزن‌ها پوششی از جنس آجر، گچ یا چوب قرار می‌دادند تا مانعی برای ورود مستقیم نور و یا حیواناتی مانند گربه شوند. پنجره‌های روزن در اشکال متفاوتی مانند مستطیل، مربع، دایره و یا ترکیبی از مثلث با مربع یا مستطیل ساخته می‌شدند. می‌توان گفت نورگیری و تهویه فضاهای خدماتی مانند مطبخ‌ها، انبارها توسط این پنجره‌ها و از مسیر سقف انجام می‌شد. در بالاترین نقطه سقف بسیاری از دهانه‌های بازارهای سر پوشیده نیز روزن قرار داشت.

پنجره‌هایی از جنس جامخانه

جامخانه‌ها در گذشته نوعی از پنجره بودند که بیشتر بر روی سقف‌های گنبدی شکل تعبیه می‌شدند. جامخانه معمولاً از جنس سفال بود و به صورت کروی شکل ساخته می‌شد که بر فراز پشت بام‌ها قرار می‌گرفت. بر روی سطح سفالین آن حفره‌هایی در نظر گرفته می‌شد که بر روی آن‌ها یک جام شیشه قرار می‌گرفت. از جامخانه بیشتر در فضاهایی استفاده می‌شد که بتوانند با بر داشتن تعدادی از جام‌ها در فصول مختلف میزان حرارت یا رطوبت فضا را به‌‌راحتی تنظیم کنند. برای اتصال جام‌ها و بر داشتن آسان آن‌ها از بتونه استفاده می‌شد تا صاحبخانه بتواند در صورت نیاز به‌راحتی آن را جدا کند.

ارسی‌های دوست داشتنی

یکی از معروف‌ترین پنجره‌های سنتی ایران پنجره‌های ارسی است. این پنجره‌ها به‌صورت لنگه طراحی می‌شدند تا به آسانی در داخل یک چهارچوب قرار بگیرند و به‌صورت عمودی یا افقی جابه جا شوند. معمولا پنجره‌های ارسی را طوری می‌ساختند که تمام سطح بیرونی اتاق را دربر بگیرد. ارسی‌ها از دو سطح ثابت و متحرک ساخته می‌شدند. همچنین سطح مشبک ارسی‌ها از چندین کارکرد مهم برخوردار بود. اول اینکه امکان عبور نور مناسب را به داخل فراهم می‌کرد. دوم آنکه اجازه می‌داد افراد داخل خانه به راحتی از تماشای منظره بیرونی لذت ببرند. همچنین از تابش شدید نور خورشید به داخل در فصل گرما جلوگیری می‌کرد. سومین کارکرد مهم پنجره‌های ارسی حفظ حریم خانه و محرمیت آن بود. به طوری که امکان دید مستقیم از بیرون به اتاق‌ها و تالارها میسر نبود. بیشترین محل استفاده از پنجره‌های ارسی در فضای درونی خانه و در بالاخانه‌ها و اتاق‌های گوشواره که در یک یا دو سوی تالارهای بزرگ و مرتفع قرار داشتند، بود. معمولا سطح پنجره‌های ارسی را با نقش‌های گوناگون، گره‌سازی‌ها و شیشه‌های رنگین و ساده مزین می‌کردند و بر زیبایی آن می‌افزودند.