به گزارش باشگاه در و پنجره و نما
هواپیمای حامل عمران‌خان، نخست‌وزیر پاکستان عصر روز یکشنبه در فرودگاه شهید‌هاشمی‌نژاد مشهد به زمین نشست. به گزارش خبرگزاری فارس، نخست‌وزیر پاکستان و هیات همراه، مورد استقبال استاندار خراسان رضوی و برخی دیگر از مقامات استان قرار گرفت. گفتنی است در این سفر مهم اسد عمر (وزیر اقتصاد و دارایی)، شیرین مزاری (وزیر فدرال برای حقوق بشر)، فهمیده میرزا (وزیر فدرال دولت پاکستان در امور هماهنگی ایالات‌ها)، سیدعلی حیدرزیدی (وزیر فدرال دولت در امور دریایی)، سید ذوالفقار بخاری (مشاور ارشد نخست‌وزیر در امور پاکستانی‌های مقیم خارج از کشور) و عبدالرزاق داود (مشاور ارشد نخست‌وزیردر امور بازرگانی و صنعتی) عمران‌خان را همراهی می‌کنند.
اهمیت سفر
نخستین سفر عمران‌خان، نخست‌وزیر جدید پاکستان به ایران از دید اغلب کارشناسان و تحلیلگران این حوزه به‌دلیل موقعیت زمانی و شرایط سیاسی خاص حاکم بر منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است. سفر دو روزه عمران‌خان از مشهد آغاز شد و وی پس از زیارت بارگاه امام هشتم، روز دوشنبه دوم اردیبهشت (امروز) در پایتخت به دیدار و گفت‌وگو با مسوولان ارشد کشورمان می‌نشیند. البته با توجه به مسائلی که روابط تهران-پاکستان را تحت‌الشعاع قرار داده، انتظار می‌رفت که سفر نخست‌وزیر پاکستان به ایران که اکنون هشت ماه از انتصاب وی به این سمت می‌گذرد زودتر انجام بگیرد. عمران‌خان که اندک زمانی پس از ادای سوگند و به دست گرفتن سکان اداره کشورش به ریاض سفر کرد و چند ماه بعد خود میزبان ولیعهد سعودی شد، این‌بار به دعوت حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران و براساس ضرورت‌های منطقه و منافع مشترک راهی تهران شده تا در مورد مسائل مهم فی‌مابین با مقامات کشورمان وارد گفت‌وگو شود. به‌واسطه ضرورت‌های انکارناپذیر همجواری و طیف گسترده منافع و تهدیدات مشترک، مسائل بسیاری برای رایزنی بین مقام‌های تهران و اسلام‌آباد وجود دارد؛ از جمله می‌توان به بحث امنیت مرزی، موضوعات اقتصادی از جمله بحث خط لوله گازی، بحث میانجیگری پاکستان بین ایران و عربستان و رقابت بین پاکستان و هند و نقش ایران اشاره کرد.
همچنین سفر بالاترین مقام اجرایی پاکستان به کشورمان در شرایطی صورت می‌گیرد که دامنه و حوزه تحریم‌های آمریکایی علیه جمهوری اسلامی ایران رو به گسترش است و تقویت ارتباط سیاسی و اقتصادی میان تهران و اسلام‌آباد برای دو طرف اهمیتی راهبردی دارد. در این بین سیاست جمهوری اسلامی ایران در برابر همسایگانش، به‌ویژه برای مقابله با سیاست‌های یک‌جانبه و خصمانه ایالات‌متحده آمریکا و تحریم‌های واشنگتن علیه ایران، ایجاب می‌کند که بیش از هر زمان دیگری مناسبات و همکاری‌های خود را با همسایگان توسعه دهد. انتظار می‌رود روابط دو کشور بسیار بیشتر از گذشته در زمینه‌های مختلف توسعه پیدا کند، چراکه ظرفیت‌های بسیار بزرگی در روابط بین ایران و پاکستان وجود دارد.
اشتراکات تهران-اسلام‌آباد
در رابطه با اشتراکات دو کشور و همچنین لزوم حسن همجواری می‌توان به‌وجود مرزهای طولانی، مسائل امنیتی مشترک، وجود اشتراکات فراوان تاریخی، فرهنگی و دینی میان دو طرف و منافع اقتصادی متقابل اشاره کرد؛ این مسائل سال‌های طولانی است که ایران و پاکستان را به‌عنوان دو همسایه پیگیر حسن همجواری در کنار یکدیگر نگه داشته است.همچنین عضویت فعال ایران و پاکستان در مجامع بین‌المللی چون سازمان همکاری‌های اسلامی، سازمان اکو، گروه دی۸، جنبش عدم تعهد و... در کنار همکاری آنها در حوزه‌های مختلف، از منافع و گرایش‌های مشترک میان دو کشور نشان دارد؛ گرایش‌هایی که از این پس هم می‌تواند مبنایی برای تعمیق هرچه گسترده‌تر مناسبات قرار گیرد. براساس توافق دو طرف در بیستمین کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و پاکستان در سال ۱۳۹۶، حجم روابط تجاری ایران و پاکستان، تا ظرفیت پنج میلیارد دلار قابل گسترش است و تحقق این هدف تنها در سایه اهتمام تهران و اسلام‌آباد شدنی است. برقراری ارتباطات بانکی و نهایی شدن موافقت‌نامه تجارت آزاد از ملزومات اصلی دستیابی به هدف پنج میلیارد دلاری است.
امنیت مرزی
با در نظر گرفتن این مساله که تروریسم به‌عنوان یک پدیده فراگیر بر منطقه حاکم است و پاکستان نیز در زمره کشورهایی است که در رتبه دوم یا سوم فعالیت گروه‌های تروریستی در جهان قرار می‌گیرد، این نگرانی برای کشورهای همسایه پاکستان وجود دارد که فعالیت گروه‌های افراطی و تروریستی از خاک این کشور به کشورهای همسایه و پس از آن به منطقه تسری پیدا کند. در این بین ناامنی در مرزهای دو کشور باعث شد که سال گذشته ماجرای ربایش مرزبانان ایران در مرز مشترک با پاکستان را شاهد باشیم و اخیرا نیز در جاده مکران-گوادر واقع در ایالت بلوچستان طی یک عملیات تروریستی ۱۴ تن از نیروهای پاکستانی به دست عناصر تروریستی کشته شدند.
البته ایران و پاکستان در این زمینه دیدگاه‌های متفاوتی دارند. پیرمحمد ملازهی، کارشناس شبه‌قاره در این رابطه می‌گوید: «دیدگاه پاکستانی‌ها این است که ایران باید امنیت مرزها را تامین کند. آنها مرزهای ایران را برای خودشان امن تصور می‌کنند. واقعیت این است که اولویت‌های امنیت مرزی برای آنها در مرزهای هند (کشمیر) و افغانستان (تورخم) است؛ بنابراین خیلی حاضر نیستند در مرزهای ایران هزینه کنند. ایران هم انتظار دارد که پاکستان برای امنیت مرزها به‌طور مناسب‌تری عمل کند.»البته در مقابل پاکستان نیز بعضا اتهاماتی علیه ایران مطرح می‌کند. پس از حمله تروریستی اخیر در پاکستان که در آن ۱۴ تن از نیروهای امنیتی این کشور کشته شدند، وزارت‌خارجه پاکستان نامه‌ای اعتراضی به سفارت ایران در اسلام‌آباد فرستاد و در آن مدعی شد که این تروریست‌ها در ایران مستقر بوده‌اند. اسلام‌آباد در این نامه که پیش از سفر نخست‌وزیر به تهران نوشته شد، خواستار اقدام ایران علیه عاملان حمله تروریستی اخیر در پاکستان شد. به گزارش «ایسنا» به نوشته اکونومیک تایمز، شاه محمود قریشی، وزیر امورخارجه پاکستان نیز روز شنبه در یک کنفرانس خبری اعلام کرد که کشورش برای تقویت امنیت مرزها و جلوگیری از فعالیت‌های تروریستی قصد دارد مرز خود با ایران را حصارکشی کند. قریشی گفت: «اجرای طرح حصارکشی مرزهای پاکستان که با استقبال کامل طرف ایرانی روبه‌رو بوده است به طول تقریبا ۹۵۰ کیلومتر خواهد بود.» وی از تهیه و تدوین «راهکار شش‌گانه» دولت اسلام‌آباد برای تقویت بیش از پیش امنیت مرزهای مشترک خبر داد.
پشت‌پرده نامه به ایران
باتوجه به اینکه این نامه که در آن اتهاماتی نیز علیه ایران مطرح شده درست در آستانه سفر عمران‌خان به ایران نوشته شده، این پرسش مطرح می‌شود که هدف از نوشتن چنین نامه‌ای در این مقطع خاص چیست؟ پایگاه خبری تابناک در این رابطه دو فرضیه را مطرح کرده است؛ نخست اینکه نامه پاکستان به ایران پیش از سفر عمران‌خان معنادار و حاوی یک پیام مشخص است. به نظر می‌رسد، یکی از چالش‌های سفر عمران‌خان به ایران این بوده که از سوی مقامات ایران در رابطه با اقدامات تروریستی در مرزهای شرقی ایران بازخواست شود. اما در این نامه عنوان شده که پاکستان اطلاعات لازم را به نیروهای مرزی ایران داده است؛ به آن معنا که ایران علیه تروریست‌ها اقدامی نکرده است. در واقع، آنها با انداختن توپ در زمین ایران، تهران را نه در مقام مدعی، بلکه متهم نشان خواهند داد.
دوم هم اینکه دولت پاکستان که تاکنون عزم جدی برای مقابله با اقدامات گروه‌های تروریستی ضد ایرانی در مرزهای خود نداشته، اکنون خود بیش از پیش با اقدامات تروریستی روبه‌روست و مقامات اسلام‌آباد به این نتیجه رسیده‌اند که جز با همکاری موثر با تهران قادر نخواهند بود موج اقدامات تروریستی در کشور خود را متوقف کنند؛ بنابراین به نظر می‌رسد بخشی از اهداف سفر عمران‌خان به تهران نیز به همین مساله اختصاص یابد و پیش‌بینی می‌شود پاکستان پیشنهادهایی به مقامات ایرانی در زمینه مبارزه با گروه‌های تروریستی در مرزهای دو کشور ارائه خواهد داد.
اقتصاد
یکی از ابعاد مهم همکاری‌ها بین تهران و اسلام‌آباد مساله اقتصاد است. چراکه ظرفیت خوبی بین دو کشور برای توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری وجود دارد که البته تابهحال نتوانسته‌اند از آنها به‌طور مناسب استفاده کنند. درواقع چالش‌های اقتصادی پاکستان، تنگناهای تحریمی پیش روی ایران و ریخت و پاش‌های مقام‌های سعودی و وعده‌های نجومی آنان، معادلات منطقه را از خود متاثر کرده است. به گفته کارشناسان، هدف‌گذاری‌ها برای چیزی حدود ۵ میلیارد دلار تجارت بین دو کشور بوده، ولی تابهحال در هیچ برهه‌ای حجم تجارت از ۲/ ۱ و ۵/ ۱ میلیارد دلار بیشتر نشده است.
در مقابل اما روابط اقتصادی اسلام‌آباد و ریاض در مسیر خوبی قرار گرفته است. واقعیت این است که پاکستان به‌شدت به عربستان‌سعودی و کشورهای حوزه خلیج‌فارس وابسته است. پاکستان سالانه از قبل کارگران و حتی نظامیانی که در این مناطق هستند حدود ۶ میلیارد دلار درآمد ارزی به دست می‌آورد. برای یک کشور با اقتصاد ضعیف این رقم بسیار بالایی است. به گفته ملازهی از زمانی که آمریکایی‌ها کمک‌های مالی خود را قطع کردند، این عربستان‌سعودی بود که در دو مرحله، هربار ۱۰میلیارد دلار به آنها کمک کرد. اخیرا هم که بن‌سلمان به پاکستان سفر کرد، صحبت از ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری جدید شد. مجموعه اینها را با حجم همکاری‌های تجاری و اقتصادی پاکستان با ایران مقایسه کنید؛ به نظر می‌رسد که کفه ترازو به نفع عربستان‌سعودی است تا ایران. با‌وجود این پاکستان مر اقب است که به‌لحاظ سیاسی توازن در مناسبات ایران و عربستان را حفظ کند. به نظر می‌رسد تابهحال در این زمینه نیز موفق عمل کرده است. واقعیت این است که پاکستانی‌ها منافع خاص خودشان را هم در ارتباط با عربستان و هم در ارتباط با ایران دارند.
انتقال گاز
در این بین یکی از موضوعاتی که تقریبا طی ۱۰ سال اخیر در زمره موضوعات مورد رایزنی بین مقامات تهران و اسلام‌آباد قرار داشته، بحث انتقال گاز ایران به پاکستان بوده است. توافق اولیه در این رابطه به سال‌های گذشته بازمی‌گردد و در سال‌های اخیر برخی از عوامل و متغیرها سبب شده تا خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان و سپس به هند با چالش‌هایی مواجه شود. به گفته محمدرضا عسگری مورودی، کارشناس مسائل آسیا، به‌رغم اینکه ایران حسن‌نیت خود را نشان داده و حتی اعلام کرده که حاضر است ۵۰۰ میلیون دلار در مسیر اجرای خط لوله در داخل پاکستان سرمایه‌گذاری کند، اما این کشور تحت فشارهای کاخ سفید تا الان در مسیر اجرایی کردن این خط لوله چندان اقدام مناسبی انجام نداده است. جمهوری اسلامی ایران بیش از ۹۰۰ کیلومتر خط لوله گاز خود را تا مرز پاکستان انتقال داده و اکنون نیازمند کمک پاکستان باهدف لوله‌گذاری در داخل خاک این کشور است. باتوجه به نیازهای مضاعفی که پاکستان در حوزه انرژی دارد و همچنین وعده‌های انتخاباتی عمران‌خان، انتظار مردم این کشور این است که از مسیر بسیار مطمئن ایران، گاز و انرژی به داخل پاکستان انتقال یابد. در عین حال خطوط دیگر برای مسیرهای جایگزین انتقال گاز به پاکستان از جمله خط انتقال گاز از ترکمنستان-افغانستان به این کشور با مخاطرات جدی مواجه است و هزینه‌های اقتصادی آن نیز بیش از خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان برآورد شده است.
از سوی دیگر باوجودی‌که دولت پاکستان همچنان به بهانه کمبود بودجه از احداث خط لوله واردات گاز از ایران خودداری می‌کند، این کشور در سال ۹۴ خرید گاز از قطر را با تحویل گرفتن اولین محموله ال‌ان‌جی، رسما آغاز کرد. به گزارش «ایرنا» پاکستان در اواخر سال ۱۳۹۳ قرارداد واردات ال‌ان‌جی را از قطر امضا کرد و قرار شد که نخستین کشتی حامل ال‌ان‌جی وارد بندر کراچی پاکستان شود. بنابراین یکی از موضوعات اصلی رایزنی در سفر عمران‌خان به ایران، موضوعات اقتصادی است که در این حوزه بحث انتقال گاز ایران به پاکستان به‌عنوان سرفصل اصلی مطرح می‌شود.
بندر چابهار و گوادر
بنادر چابهار و گوادر شاید تا قبل از آنکه به محلی برای قدرت‌نمایی و تلاش برای عرض اندام و توسعه هرچه بیشتر دو کشور پرجمعیت دنیا، یعنی چین و هند تبدیل نشده بودند، در نظر مردمان ایران و پاکستان دو بندر کوچک ماهیگیری با فاصله دور از هم محسوب می‌شدند. اما امروز این دو بندر با حضور ابرقدرت‌های اقتصادی به دو رقیب عمده اقتصادی تبدیل شده‌اند. در حال حاضر در گوادر چینی‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند و اخیرا عربستان‌سعودی نیز به این کار متمایل شده است اما در چابهار ایران، هندوستان سرمایه‌گذاری کرده است. این در حالی است که بین چین و هند هم نوعی رقابت وجود دارد. گفته می‌شود اینکه آمریکایی‌ها چابهار را از تحریم‌ها استثنا کرده‌اند به‌خاطر منافع بلندمدتی است که برای هند در نظر دارند؛ آمریکایی‌ها سعی می‌کنند که چینی‌ها نتوانند بر منطقه به‌طور کامل مسلط شوند. از این زاویه به نظر می‌رسد که موضوع چابهار و گوادر هم در سفر عمران‌خان به ایران و رایزنی با مقامات کشورمان از موضوعات مطرح باشد.
عمران‌خان در قامت میانجیگر
اگرچه برنامه اصلی این سفر رایزنی‌های سیاسی و اقتصادی است، اما برخی کارشناسان معتقدند عمران‌خان به دنبال میانجیگری یا بهبود رابطه تهران- ریاض نیز هست. برای اسلام‌آباد بهتر آن است که دو کشور بزرگ مسلمان منطقه رابطه خوبی با هم داشته باشند. عمران‌خان از تابستان سال گذشته که روی کار آمد، چند نوبت به عربستان سفر کرد، اما این اولین سفر او به تهران است. شاه محمود قریشی در نشست خبری اخیر خود درباره اهداف منطقه‌ای سفر نخست‌وزیر پاکستان به تهران با توجه به تحولات در خاورمیانه، گفت: «عمران‌خان پیش‌تر پیشنهاد میانجیگری میان تهران و ریاض را ارائه کرده بود و اکنون نیز ما خواستار صلح و ثبات در جهان اسلام هستیم.» رفعت مسعود، سفیر پاکستان در تهران نیز، در مورد این سفر می‌گوید: «برای نخستین‌بار است که عمران‌خان به ایران می‌آید. البته خیلی تمایل داشت تا زودتر به ایران سفر کند، اما میسر نشد. » دولت پاکستان نسبت به تعمیق مناسبات با تهران رویکرد مثبتی دارد تا جایی که بسیاری از تحلیلگران پس از پیروزی حزب «تحریک انصاف» در انتخابات پارلمانی ۲۰۱۸ و به واسطه موضع‌گیری‌های عمران خان، گرایشی جدی از سوی پاکستان به سمت جمهوری اسلامی ایران را پیش بینی می‌کردند. درواقع در شرایطی که از دید بسیاری از ناظران، عربستان با تکیه بر مشکلات اقتصادی پاکستان به‌عنوان نقطه ضعف اسلام‌آباد، به‌دنبال جذب هر چه بیشتر دولت عمران‌خان و تضعیف موقعیت سیاسی و دیپلماتیک ایران در منطقه است، سفر مقام پاکستانی در راس هیاتی اقتصادی و سیاسی می‌تواند حامل پیام و معنای مهمی برای مقام‌های ریاض باشد و استقلال عمل پاکستانی‌ها را به تصویر بکشد.
